Ελγίνεια: Η ιστορία δεν «μοιράζεται»

Η αρπαγή των μαρμάρων: Ένα θέμα ανοικτό

Α΄Δημοσίευση: AlfaVita

Με δήλωσή του στους Sunday Times, ο διευθυντής της National Gallery του Λονδίνου, Νίκολας Πένι, πρότεινε η Ελλάδα και η Βρετανία να μοιραστούν τα Ελγίνεια, με τους Βρετανούς να τα δανείζουν στην Ελλάδα. Μπορεί όμως να μοιραστεί η πολιτιστική κληρονομιά ενός λαού; Και για πόσο ακόμα το Βρετανικό Μουσείο, θα εκμεταλλεύεται την πολιτιστική κληρονομιά διάφορων λαών, των οποίων τα πολιτιστικά αγαθά γίνονται εκθέματά του αποδίδοντας τεράστια κέρδη στο Βρετανικό κράτος; Όσον αφορά πάντως τα Ελγίνεια, με την ύπαρξη του νέου Μουσείου της Ακρόπολης, καταρρίπτονται όλα τα επιχειρήματα της Βρετανίας για τη μη επιστροφή των μαρμάρων.

Το ιστορικό πλαίσιο της αρπαγής των μαρμάρων του Παρθενώνα

Από τα παλαιότερα διασωθέντα μνημεία της ελληνικής αρχαιότητας, ο Παρθενώνας, χτίστηκε τη Χρυσή εποχή του Περικλή, με αετώματα, μετόπες και ζωφόρους, δημιουργημένα υπό την εποπτεία του Φειδία, περίφημου γλύπτη της εποχής. Το 1801, ο Τόμας Μπρους,7ος κόμης του Έλγιν, πρεσβευτής της Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη, με ένα φιρμάνι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στήνει σκαλωσιές στην Ακρόπολη για να αντιγράψει τα περίφημα μνημεία, πράγμα που λίγο καιρό αργότερα θα αποβεί μοιραίο  για την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά.

Μέσα σε λίγα χρόνια ο Έλγιν, συγκέντρωσε 33 φορτία αρχαιοτήτων από τον Παρθενώνα, κόβοντας τις ζωφόρους σε μικρότερα κομμάτια για να μπορούν να μεταφερθούν, αφαιρώντας γλυπτά που ήταν σκαλισμένα στο ίδιο το μνημείο. Αποτέλεσμα της πράξης του Έλγιν ήταν ο κατακερματισμός του σπουδαιότερου συμβόλου της ελληνικής αρχαιότητας, αλλά ταυτόχρονα και η φθορά των λεηλατημένων μνημείων. 

Για να επιτύχει την μεταφορά των μνημείων στην Αγγλία, ο Έλγιν ναύλωσε πλοία, ένα εκ των οποίων βυθίστηκε στην περιοχή του λιμανιού των Κυθήρων. Η μεταφορά των μαρμάρων, ολοκληρώθηκε  το 1812 με κόστος 74.200 λίρες. Χρεωκοπημένος και προσπαθώντας να βρει αγοραστή, ο Έλγιν αποθήκευσε τα μνημεία σε ένα υπόγειο του σπιτιού του υπό αντίξοες συνθήκες, ενώ το 1816 κατάφερε τελικά να τα πουλήσει στη Βρετανική Κυβέρνηση. Από το 1832, μετά την ανεξαρτητοποίησή τους οι Έλληνες ζητούν την επιστροφή των μαρμάρων στο χώρο προέλευσής τους, ενώ παράλληλα ο Έλγιν κατηγορείται για λεηλασία αρχαιολογικού χώρου, δωροδοκία και εξαπάτηση των Τούρκων, που κατείχαν τότε την Ελλάδα. Παράλληλα, το προσωπικό του Βρετανικού Μουσείου θεωρώντας ότι τα μάρμαρα ήταν βρώμικα, χωρίς καμία εξουσιοδότηση, χρησιμοποίησε χάλκινα εργαλεία για να τα καθαρίσει. Ο καθαρισμός της «βρωμιάς» έγινε μέσα σε μία περίοδο 15 μηνών,  ενώ στην πραγματικότητα  επρόκειτο για την μελόχρωμη πατίνα της ιστορικής επιφάνειας των μαρμάρων. Η Ιστάμενη Επιτροπή του Βρετανικού Μουσείου βρήκε ότι «μετά από ακατάλληλες προσπάθειες να βελτιωθεί το χρώμα των γλυπτών, μερικά πολύ σημαντικά κομμάτια είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές».

Επισήμως το αίτημα της επιστροφής των μαρμάρων τέθηκε για πρώτη φορά το 1982 από την ηθοποιό και τότε Υπουργό Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, στην παγκόσμια διάσκεψη της UNESCO στο Μεξικό. Από τότε μέχρι και σήμερα το θέμα της επιστροφής των Ελγίνειων παραμένει ανοιχτό. 

Ωστόσο,  τα επιχειρήματα για τη μη επιστροφή των μαρμάρων καταρρίπτονται και ειδικότερα σήμερα. Εκτός του ότι το επονομαζόμενο φιρμάνι δεν έφερε ποτέ την υπογραφή του Σουλτάνου και άρα καθίσταται παράνομη η μεταφορά, πλέον κανείς δε μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν υπάρχει ο κατάλληλος χώρος για την ασφαλή φύλαξη των μνημείων. Το Μουσείο της Ακρόπολης ήδη διαθέτει ειδικά διαμορφωμένους χώρους για τον επαναπατρισμό των μαρμάρων, πράγμα που η Βρετανική Κυβέρνηση «αγνοεί οικειοθελώς».  Η Ελλάδα είναι ικανή να προστατέψει την πολιτιστική της κληρονομιά, παρά το ότι βιώνει τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποιημένης οικονομικής κρίσης με τη Βρετανία να προσπαθεί με μονοκρατορικό τρόπο να διατηρήσει «τα κέρδη», που της αποφέρουν ετησίως τόσο τα Ελγίνεια όσο και τα υπόλοιπα πολιτιστικά αγαθά άλλων πολιτισμών, που εκθέτει στο Μουσείο της.

 

 Μήπως ο διευθυντής της National Gallery, δεν θα έπρεπε να κάνει αναφορά για δανεισμό των μαρμάρων στην Ελλάδα και για ενδεχόμενη πολιτική εκμετάλλευση, όταν η Βρετανία εκμεταλλεύεται ιστορικά μνημεία που δεν της ανήκουν; Μήπως θα έπρεπε να θυμηθεί ότι τα Ελγίνεια γνώρισαν ιδιαίτερης σημασίας φθορά σε βρετανικά χέρια και να μην ισχυρίζεται ότι το μνημείο είναι ερείπιο; Μήπως θα έπρεπε ο ίδιος να επισκεφτεί το μουσείο, αλλά και το ίδιο το μνημείο;

Καταστροφή δεν είναι να ζητάς τον επαναπατρισμό μέρους της ιστορίας σου, αλλά να μιλάς για το ενδεχόμενο πολιτικής εκμετάλλευσης, όταν το ίδιο το Βρετανικό Μουσείο «ζει» από εκθέματα που έχει αποκτήσει παράνομα μέσω της ιμπεριαλιστικής πολιτικής της Αγγλίας μέσω της αποικιοκρατίας που εφάρμοσε κατά το πέρασμα των χρόνων.

Ίσως θα έπρεπε ήδη να ανοίξουν οι ασκοί του Αιόλου και όλες οι χώρες που αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα με την Ελλάδα να μιλήσουν και να απαιτήσουν την  επιστροφή των πολιτισμικών τους θησαυρών. Μάλλον τότε ο Νίκολας Πένι δε θα μπορεί να επικαλεστεί συναισθηματικούς μύθους.