Σωτήρης Σιαμανδούρας: Αποδομώντας τις θεωρίες του Μακιαβέλι

“Τους αντιπάλους σου ή πρέπει να τους παίρνεις με το μέρος σου ή να τους εκμηδενίζεις”, “Μια αλλαγή αφήνει την πόρτα ανοιχτή για να μπουν και άλλες”,“Η πρώτη εντύπωση που δημιουργεί ένας ηγεμόνας είναι αυτή που δίνουν οι άνθρωποι που τον περιστοιχίζουν”, είναι μερικά αποφθέγματα της θεωρίας του Νικολό Μακιαβέλι. Ο Σωτήρης Σιαμανδούρας,διδάκτωρ πολιτικής θεωρίας μέσω του νέου του βιβλίου “Νικολό Μακιαβέλι: Αμηχανία και Μηχανική. Ελευθερία και πολιτικός Χρόνος στα θεμέλια της νεωτερικότητας”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εξάρχεια, προσπαθεί να αποδομήσει τις θεωρίες του Μακιαβέλι, αποδεικνύοντας τη διαχρονικότητά τους.

-Γράφετε κάπου ότι  η ελευθερία αποτελεί το πιο εύφλεκτο υλικό στην ανθρώπινη Ιστορία. Κατά ποιον τρόπο;

Σ.Σ.: Καταρχάς, να κάνουμε σαφές ότι μιλάμε για την πολιτική ελευθερία, την οποία μπορούμε να ορίσουμε, ακολουθώντας μια τυπική διάκριση, ως θετική και αρνητική ελευθερία, δηλαδή ως απάντηση σε δύο διαφορετικά ερωτήματα, το ερώτημα της πηγής και το ερώτημα των ορίων της εξουσίας, το ερώτημα της συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων και το ερώτημα της ασφάλειας και των δικαιωμάτων. Η ελευθερία με την έννοια αυτή αποτελεί προϋπόθεση του πολιτικού και κινητήριο δύναμη της πολιτικής ιστορίας. Βεβαίως, όπως είπαμε, αυτή είναι μια τυπική διάκριση, που δεν μπορεί να χωρέσει ολόκληρο το εύρος και τη σημασιολογική και συναισθηματική βαρύτητα της έννοιας. Χωρίς να ταυτίζεται πλήρως με κανέναν από τους δύο επιμέρους ορισμούς αλλά ούτε και με το άθροισμά τους, η έννοια της ελευθερίας τους υπερβαίνει, ως διαρκής, αέναη κίνηση. Όπως γράφω και προς το τέλος του βιβλίου, η ελευθερία δεν θεμελιώνεται απλώς στα πάθη αλλά είναι πάθος η ίδια. Μια γρήγορη ματιά στην πολιτική ιστορία θα μας πείσει ότι το πάθος αυτό καθόρισε τις σημαντικές εξεγέρσεις και επαναστάσεις του παρελθόντος και έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι θα αποτελέσει τον πυρήνα και των εξεγέρσεων του μέλλοντος.

-Μπορούμε να μιλήσουμε για ελευθερία στις μέρες μας για την Ελλάδα και την ΕΕ του 2015;

Σ.Σ.: Είναι μια πολύ δύσκολη περίοδος για την ελευθερία, περίοδος υποχώρησης και κυριαρχίας της νεοφιλελεύθερης βαρβαρότητας, που εξ ορισμού  εχθρεύεται τη δημοκρατία και διαστρέφει την ελευθερία. Η ελευθερία, συλλογική και ατομική, είναι κοινωνική σημασία και είναι προφανές ότι δεν υπάρχει περιθώριο για την πραγμάτωσή της σε ένα πλαίσιο που αρνείται την ίδια την ύπαρξη της κοινωνίας. Η πλήρης αποικιοποίηση του κοινωνικού φαντασιακού από τις οικονομικές σημασίες, η υποταγή όλων των επιθυμιών στη φενάκη της ανάπτυξης για την ανάπτυξη, της παραγωγής για την παραγωγή και της κατανάλωσης για την κατανάλωση, παράγει και αναπαράγει τον κοινωνικό αποκλεισμό, τη φτώχια και την εξαθλίωση, προς όφελος των ίδιων πάντοτε κοινωνικών μειοψηφιών. Σε αυτό το πλαίσιο ακύρωσης του κοινωνικού συμβολαίου ακόμη και ως συντακτικού μύθου, η επιδίωξη της συναίνεσης αντικαθίσταται ταχύτατα από τον ωμό αυταρχισμό, από τη βίαιη επιβολή μιας καταστροφής ανθρωπολογικού σχεδόν επιπέδου. Από την ακύρωση της απόφασης του ελληνικού λαού στο δημοψήφισμα μέχρι τα νεκρά παιδιά που ξεβράζει καθημερινά το Αιγαίο, από την υποστήριξη ναζί στην Ουκρανία μέχρι την καθημερινή διαγραφή ολόκληρων κοινωνικών στρωμάτων που πετιούνται στην ανυπαρξία του περιθωρίου, οι εικόνες της σημερινής ΕΕ και της Ελλάδας είναι εικόνες βαρβαρότητας. Δυστυχώς, ζούμε σε μια εποχή που είναι επιτακτικό να κάνουμε πραγματικές θυσίες, να οικοδομήσουμε και να υπερασπιστούμε την ελευθερία μας, ως προϋπόθεση για μια αξιοπρεπή ζωή. 

-Ο Μακιαβέλι είναι επίκαιρος στην εποχή του μεταμοντερνισμού και της μετανεωτερικότητας;

Σ.Σ:Λόγω της θέσης του Μακιαβέλι στην Ιστορία, τα ερωτήματα που θέτουμε σε αυτόν τίθενται ταυτόχρονα σχεδόν στο σύνολο των πολιτικών στοχαστών που ακολουθούν, όχι με την αυστηρά χρονική έννοια αλλά με την πλουσιότερη έννοια της γενεαλογίας. Μέσα από τον Μακιαβέλι συζητάμε με το σύνολο σχεδόν της πολιτικής σκέψης που ακολούθησε, αφού όλοι σχεδόν οι μεγάλοι πολιτικοί στοχαστές και τα πολιτικά ρεύματα αναμετρούνται μαζί του. Μας δίνεται έτσι η ευκαιρία να προσεγγίσουμε κλασσικά ζητήματα χωρίς τη σκουριά και τις περίτεχνες αναδιατυπώσεις που ακολούθησαν. Μας δίνεται η ευκαιρία να αναμετρηθούμε με τα βασικά πολιτικά ερωτήματα σε μια πιο καθαρή μορφή, κάτι που επιτρέπει μια πιο φρέσκια, πιο ανοιχτή και δημιουργική προσέγγιση. Με άλλα λόγια, στο κατώφλι της μετανεωτερικότητας, αν την νοήσουμε ως –ασαφή- μεταβατική περίοδο, ο αναστοχασμός επί των θεμελίων της νεωτερικότητας αποτελεί αναγκαίο σταθμό για το πέρασμα σε μια πραγματικά νέα εποχή. Άλλωστε, η φρεσκάδα της Αναγέννησης και ο ήλιος της Τοσκάνης, ακριβώς επειδή αποτελούν πνεύμα και αίσθηση και όχι μεγάλη αφήγηση, παραμένουν τελικά απρόσβλητα στην αδιέξοδη μεταμοντέρνα αποδόμηση, παραμένουν σταθερές αναφορές, τη στιγμή που το «μεταμοντέρνο» -με όλη του την ασάφεια κι αυτό- φαίνεται να αποκαλύπτεται ως άλλο ένα θνησιγενές ρεύμα και να οδηγείται στη λήθη της ιστορίας. Για να δημιουργήσουμε το μέλλον, για να δημιουργήσουμε τον δικό μας Καιρό, το να αντιπαραθέσουμε το παρελθόν στο παρόν, η ιστορική αυτή προσέγγιση των κοινωνικών φαινομένων, αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση. Υπό την έννοια αυτή, θα τολμούσα να πω, με μια δόση πρόκλησης, ότι ο Μακιαβέλι είναι σήμερα πιο επίκαιρος από τον Λυοτάρ.