Ηλίας Ζούτσος: «Η δημιουργική διαδικασία είναι εντελώς εσωτερική και προσωπική.»

Γεννημένος στην Αθήνα με καταγωγή από την Κρήτη και την Εύβοια, ο Ηλίας Ζούτσος, από παιδική ηλικία εξέφρασε το ενδιαφέρον του για τη μουσική, ξεκινώντας με την κρητική λύρα και το λαούτο. Αργότερα ακολούθησαν η κιθάρα, το βιολί, οι κλασικές σπουδές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά και μία διδακτορική διατριβή ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα με θέμα τα έργα για βιολί και πιάνο του Γ.Πλάτωνος, ενώ παράλληλα έχει λάβει διακρίσεις και είναι ο πρώτος αριστεύσας απόφοιτος και Διδάκτωρ Μουσικολογίας της Φιλοσοφικής σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σήμερα είναι μόνιμο μέλος της Συμφωνικής Ορχήστρας του Δήμου Αθηναίων (Α’Βιολιά). Η «Κρητιδική εποχή», ο τέταρτος προσωπικός δίσκος του Ηλία Ζούτσου, που κυκλοφορεί από τον «Αχό»μ τη δισκογραφική εταιρία του Θανάση Παπακωνσταντίνου, παρουσιάζει ένα νέο μουσικό ιδίωμα, συνδέοντας την μουσική παράδοση με πιο σύγχρονους ήχους.

Λίγες ημέρες πριν από το «βάπτισμα του πυρός» της «Κρητιδικής εποχής» στη μουσική σκηνή Σφίγγα, που θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 18/12, συναντήσαμε τον Ηλία Ζούτσο και συζητήσαμε μαζί του για το έργο του, την παράδοση και τα επόμενα σχέδιά του.

 -Η «Κρητιδική εποχή», ο νέος σας δίσκος, μας παρουσιάζει ένα νέο μουσικό ιδίωμα. Θα μπορούσατε να μας μιλήσετε για αυτό αλλά και τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει;

Η.Ζ.:  Η «Κρητιδική εποχή» έχει να κάνει με το καινούργιο πρότζεκτ, το οποίο αποτυπώνεται ηχητικά μέσα από τον ομότιτλο δίσκο-πρόταση, που κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό. Σε αυτόν τον δίσκο έχω γράψει μουσική αλλά και διασκευάσει παραδοσιακά μουσικά μοτίβα και στίχους άγνωστων λαϊκών ποιητών της Κρήτης. Στιχουργικά συμμετέχουν επίσης οι: Γιάννης Αεράκης (Πολογιάννης), Μήτσος Σταυρακάκης και Μιχάλης Δραμουντάνης (Μίχαλος). Θέλω να τους ευχαριστήσω όλους, όπως και τους οικείους του Μανώλη Βιτώρου (Μπάχλη) και του Μύρωνα Σκουλά για την εγκάρδια επικοινωνία. Οι δύο τελευταίοι μαντιναδολόγοι δε ζουν πια, υπάρχουν όμως και αυτοί στην «Κρητιδική εποχή» μέσα από τους στίχους τους. Τέλος, υπάρχει και η εμβληματική μορφή του Βιντσέντζου Κορνάρου με τον Ερωτόκριτο, σε ένα επιλεγμένο απόσπασμα επίσης διασκευασμένο από μένα. Ο δίσκος αυτός ανακαλύπτει ένα νέο μουσικό ιδίωμα που συνδυάζει την κλασική, την παραδοσιακή και τη ροκ. Ουσιαστικά, τις βασικές μου επιρροές και βιώματα στη μουσική, καθότι ξεκίνησα με την κρητική λύρα και το λαούτο, στη συνέχεια ακολούθησαν οι κλασικές σπουδές στο σολιστικό βιολί, ενώ στην εφηβεία ήρθε το ροκ και οι κιθάρες. Στο νέο υλικό γίνονται επίσης αναφορές στον ήχο της παγκόσμιας μουσικής, όπως αυτή διαμορφώθηκε -και μέσω της τεχνολογίας- τον εικοστό αιώνα, ενώ συνδυάζεται η φωνή όπως τη συναντάμε στην Κρήτη αλλά και στα πολυφωνικά τραγούδια (π.χ. Ήπειρος-Βουλγαρία), με τον ήχο της ακουστικής κιθάρας μέσα από πετάλια και εφέ. Έτσι, έχουμε τελικά ένα συνδυασμό των ήχων του σύγχρονου αστικού τοπίου με αρχέγονες μουσικές φόρμες.  

-Πόσο σημαντική είναι η παράδοση στις ημέρες μας;

Η.Ζ.:  Σίγουρα αν δεν ξέρεις ποιος είσαι μάλλον δεν ξέρεις και πού πας. Στα δύσκολα, από μόνο του ξεπηδάει το σημείο αναφοράς μας. Τα γονίδια, η γεωγραφία, αλλά και οι καθημερινές συμπεριφορές που κοινωνείς είναι τις περισσότερες φορές καθοριστικά. Ο τόπος και ο χρόνος είναι από μόνα τους ένας κόσμος. Οι παραδοσιακές μουσικές είναι γέννημα αυτού ακριβώς του κόσμου και είναι φυσικό να υπάρχει η ανάγκη να συντονιστεί κάποιος εκεί. Σε μεταβατικές περιόδους δε που όλα κλονίζονται, όπως μάλλον είναι και η περίοδος που ζούμε, έχεις ανάγκη να επιστρέψεις στα θεμέλια. Πάντως σε ό,τι με αφορά δεν ξέρω αν έχω την ανάγκη να επιστρέφω διαρκώς εκεί, αλλά σίγουρα έχω την ανάγκη να επιστρέφω. Όπως όμως έχω και την ανάγκη να αποκαθηλώνω. Να ανοίγω. Να βρίσκω εαυτό και πέρα από τον αυτοματισμό του οικείου. Προσπαθώντας να ψηλαφίσεις, να κατανοήσεις και να βιώσεις κάτι πέρα από τα γνωστά σου όρια, τελικά μαθαίνεις καλύτερα και τον εαυτό σου και ό,τι κουβαλάς. Η όλη διαδικασία της δημιουργίας και της ερμηνείας είναι ουσιαστικά μια πορεία αυτογνωσίας. Σε μένα τουλάχιστον έτσι λειτουργεί. Μου βγαίνει βέβαια και ως ανάγκη. Κάθε τόσο με συνεπαίρνουν ή ξεπηδούν μέσα μου μουσικές που είναι αρκετά διαφορετικές. Για παράδειγμα τα δύο επόμενα πρότζεκτ που γυρίζουν στο μυαλό μου, παρότι έχουν μια συνέχεια με τα προηγούμενα είναι αρκετά ετερόκλητα και μεταξύ τους και με την «Κρητιδική εποχή». Το πρώτο είναι και αυτό μια μουσική πρόταση που βασίζεται πάλι σε δικά μου τραγούδια, τα οποία όμως δεν παραπέμπουν καθόλου (ή τουλάχιστον τόσο εμφανώς) σε κρητικό ιδίωμα, ούτε μουσικά ούτε στιχουργικά. Το δεύτερο είναι οι ηχογραφήσεις που θέλω να κάνω μέσα στο 2017 στα έργα για βιολί και πιάνο του Γεωργίου Πλάτωνα, η κριτική έκδοση των οποίων ήταν και το θέμα της διδακτορικής μου διατριβής. Στόχος είναι να εκδοθούν τα έργα αυτά σε ένα βιβλίο μαζί με το cd με τις πρώτες εκτελέσεις. Σκεφτόμαστε μάλιστα να παίξουμε και κάποια κομμάτια μαζί με τη Λένα Πλάτωνος, κόρη του συνθέτη, η οποία εκτός από σπουδαία συνθέτις είναι και εξαιρετική πιανίστα. Όπως και να ‘χει αυτό είναι και το ωραίο με τη μουσική. Καταργεί τα όρια.

-«Η Κρητιδική εποχή», κυκλοφορεί από τον Αχό, τη δισκογραφική εταιρεία του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Αν δεν κάνω λάθος δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργάζεστε μαζί του.

Η.Ζ.:   Όχι, δεν είναι η πρώτη φορά. Με το Θανάση συνεργαστήκαμε από τον πρώτο μου δίσκο «Σημείο» στον οποίο υπήρχε το τραγούδι του «Αερικό», σε διασκευή και ερμηνεία δική μου. Του άρεσε ο δίσκος και το «Αερικό» και στη συνέχεια πέρα από την καλλιτεχνική αναπτύχθηκε και μια ανθρώπινη επαφή. Εκτός από το ταλέντο του να γράφει τραγούδια είναι άνθρωπος βαθύς. Ειλικρινής και ζυγισμένος. Ουσιαστικά, από κάποιους ανθρώπους του χώρου που άκουσαν τον καινούργιο δίσκο ήταν ο μόνος που τον κατάλαβε. Είμαι χαρούμενος λοιπόν που βγήκε τελικά από την εταιρεία του, τον «Αχό».

-Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου αναφέρει στο σημείωμά του για το δίσκο σας «Προσωπικά, την παράδοση την προσεγγίζω με θαυμασμό αλλά και ασέβεια. Με θαυμασμό ως ακροατής και με ασέβεια ως δημιουργός. Ένα τέτοιο μείγμα διέκρινα και στον Ηλία και έτσι η εργασία του βρήκε τη θέση της στον «Αχό», όπου-πέρα από την προσωπική μου δισκογραφία- θα στεγάζω και προτάσεις άλλων δημιουργών.» Η παραδοσιακή μουσική πώς πρέπει να προσεγγίζεται κατά τη γνώμη σας;

Η.Ζ.:  Δεν ξέρω πώς «πρέπει». Ή αν «πρέπει» με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Αισθάνομαι πως ό,τι κι αν πω, η καλύτερη και πιο συνολική απάντηση που μπορώ να δώσω -μέχρι στιγμής- βρίσκεται στις δισκογραφικές εργασίες που έχω κάνει μέχρι τώρα. Στο «Σημείο», στη «Ρίζα», στο «Time» και στον τέταρτο και τελευταίο δίσκο, την «Κρητιδική εποχή». Γενικά δε συμφωνώ με τη μουσειακή αντίληψη σε τίποτα στη ζωή. Στην τέχνη δεν υπάρχει συγκεκριμένη δοσολογία για το πόσο μπορούμε να «πειράζουμε» ή να μην «πειράζουμε» ένα καθιερωμένο στυλ. Όλα έχουν να κάνουν με την αισθητική και τον τρόπο. Και την ειλικρίνεια, την ανάγκη. Το παιχνίδι πάντως είναι υγεία. Μακάρι να μπορούσαμε να παίζουμε πιο συχνά. Στον έρωτα, στη δουλειά, στην τέχνη, παντού. Να βρίσκαμε την πρώτη νιότη. Την αγνότητα και τη φαντασία του μικρού παιδιού. Αυτό είναι η ζωή. Για αυτό αγαπάνε όλοι τα μωρά. Μετά κάπου το χάνουμε. Η ζωή είναι πλαστικότητα. Η ακαμψία θάνατος.

-Στο δίσκο σας, υπάρχει μία ιδιαίτερη διασκευή  ενός όχι και τόσο  γνωστού αποσπάσματος .

Η.Ζ.:  Ναί. Πρόκειται για τη διασκευή που έκανα σε ένα απόσπασμα του Ερωτόκριτου, του σπουδαίου Βιτσέντζου Κορνάρου. Το έργο αυτό, όπως είναι γνωστό, εκτός από την καλλιτεχνική του αξία είναι καθοριστικό για την όλη διαμόρφωση της κουλτούρας των Κρητικών μέχρι και σήμερα. Δε μπορούσε λοιπόν να λείπει από την «Κρητιδική εποχή». Εκτός αυτού, είναι ένα από τα αγαπημένα μου έργα, που θαυμάζω πολύ. Διαβάζοντας τον Ερωτόκριτο λοιπόν, και επανερχόμενος σε αυτόν από καιρού εις καιρόν, υπήρχε στο μυαλό μου η ιδέα να μελοποιήσω ένα απόσπασμα (χρησιμοποιώντας βέβαια τις παραδοσιακές μελωδίες εκφοράς), το οποίο διαβάζοντας και ακούγοντάς το, να μπορεί κανείς να έρθει σε επαφή με την ουσία του όλου έργου, και όσον αφορά την αίσθηση που έχει, αλλά και όσον αφορά τη γενική εικόνα της ιστορίας που αφηγείται. Να μην είναι για παράδειγμα μόνο η απεικόνιση μιας σκηνής μάχης ή μιας συγκινητικής στιγμής ανάμεσα στον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα. Το απόσπασμα αυτό λοιπόν ηχογραφείται για πρώτη φορά και ελπίζω να καταφέρει κάτι από την αρχική πρόθεση σε κάποιον που θα το ακούσει. Ωστόσο, όπως συμβαίνει πάντα –και αυτό είναι το ωραίο-, καθένας μπορεί να βρει κάτι δικό του, που να μην έχει τελικά σχέση με ότι περιγράφηκε παραπάνω. Ίσως μάλιστα αυτό να είναι και το πιο ωραίο.

-Αλλά ένα ακόμα αξιοσημείωτο στοιχεία είναι και τα σχέδια του ζωγράφου-γλύπτη Γιώργου Χατζάκη, μία συνεργασία σας, που μετρά πολλά χρόνια.

Η.Ζ.: Με το Γιώργο μας συνδέει φιλική σχέση. Εκτιμάω πολύ τη δουλειά του και έχουμε συνεργαστεί και στους τέσσερεις δίσκους. Δεν εξηγείται απόλυτα, αλλά νιώθω ότι με καταλαβαίνει. Νιώθει το υλικό και αποτυπώνει τον ήχο στο χαρτί. Ταιριάζει πολύ και η αισθητική μας προσέγγιση στα πράγματα. Είναι χαρά και τιμή να συνεργάζομαι με ανθρώπους σαν το Γιώργο.

-Επίσης, απ’ όσο γνωρίζω και με τους υπόλοιπους συντελεστές του δίσκου συνεργάζεστε εδώ και αρκετά χρόνια.

Η.Ζ.:  Στην «Κρητιδική εποχή» εκτός από μένα στην κιθάρα, τη φωνή, τα φωνητικά, το βιολί και την κρητική λύρα, στις ενορχηστρώσεις συμμετέχουν: ο Φώτης Σιώτας (βιόλα, φωνητικά), ο Μιχάλης Καλκάνης (μπάσο (κόντρα και ηλεκτρικό), πιάνο), ο Παναγιώτης (Τσίκο) Κατσικιώτης (τύμπανα, κρουστά) και ο Γιάννης Παξεβάνης (ακ. και ηλ. κιθάρα), ο οποίος ανέλαβε και την παραγωγή μαζί μου. Εκτός από το Φώτη, που με μεγάλη χαρά ξεκινήσαμε να συνεργαζόμαστε στο δίσκου αυτό, με τους υπόλοιπους η συνεργασία κρατάει ήδη χρόνια. Δισκογραφικά ήδη από το πρώτο πρότζεκτ το «Σημείο», αλλά και σε συναυλίες. Είμαστε φίλοι. Μου αρέσει να κάνω πράγματα που να έχουν ανθρώπινο πρόσημο. Με όλους έχουμε σε μεγάλο βαθμό κοινή αισθητική, κοινό όραμα. Μοιραζόμαστε ζωές και ήχους. Έτσι, και το υλικό του δίσκου να μην έχει αξία, έχουν αξία οι σχέσεις που χτίζονται.

-“Τα έργα για βιολί και πιάνο του Γ. Πλάτωνος. Κριτική έκδοση”, η διδακτορική σας διατριβή. Τι σας προσέγγισε περισσότερο στο έργο του;

Η.Ζ.:  Η επαφή μου με το συνθέτη Γεώργιο Πλάτωνα έγινε αρχικά όταν ως βιολονίστας έπαιξα σε μια συναυλία το έργο του Σονάτα Αρ. 1 για βιολί και πιάνο. Το υψηλών προδιαγραφών έργο αυτό και η ιδιαίτερα βιολιστική υφή του με έκαναν να ψάξω παραπάνω το συνθετικό του έργο, αφού ο ίδιος ήταν πολύ λίγο -ως καθόλου- γνωστός στους μουσικούς κύκλους ως συνθέτης. Ήταν μάλλον πιο γνωστός ως πιανίστας. Ανακάλυψα λοιπόν ότι είχε γράψει έναν σημαντικό αριθμό έργων για βιολί και πιάνο, που μου φάνηκαν αρκετά ενδιαφέροντα σε σχέση με τη σημασία που τους είχε δοθεί. Έτσι, η μελέτη και η κριτική έκδοση στα έργα αυτά είναι ταυτόχρονα και η ανάδειξη ενός Έλληνα συνθέτη εν πολλοίς άγνωστου μέχρι σήμερα.

-Συνήθως οι επιρροές σήμερα και κυρίως στους νέους καλλιτέχνες, τείνουν να δημιουργήσουν, πολλές μιμήσεις χωρίς ουσιαστικά να υπάρχει το προσωπικό στοιχείο του δημιουργού; Και πώς μπορεί να αποφευχθεί αυτή η κατάσταση;

Η.Ζ.:   Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις σε αυτά. Η δημιουργική διαδικασία είναι εντελώς εσωτερική και προσωπική. Έχει να κάνει τελικά και με τη σχέση που έχει κανείς με τον εαυτό του. Άλλες φορές ίσως προκύπτει έντονα το προσωπικό στοιχείο, άλλες ίσως όχι τόσο. Δεν ξέρω. Είναι λίγο και η εποχή πάντως, που τείνει να ομογενοποιεί παρά να αξιοποιεί ή να ενισχύει τις διαφορετικές και ξεχωριστές ποιότητες. Ο κόσμος θα ήταν σίγουρα πολύ καλύτερος αν όλοι είχαν έναν τρόπο να εκφράζονται δημιουργικά. Η τέχνη προσφέρεται για αυτό. Πρέπει βέβαια να είναι κανείς ειλικρινής με τον εαυτό του. Πράγμα όχι τόσο εύκολο πάντα. Από την άλλη ο χρόνος με κάποιον τρόπο αποκαθιστά πάντα τα μεγέθη. Δράττομαι της ευκαιρίας εδώ να πω και για το δικό μας μέγεθος, τη νεογέννητη «Κρητιδική εποχή», που της δίνουμε το βάπτισμα του πυρός ζωντανά την Κυριακή 18 Δεκεμβρίου στη μουσική σκηνή Σφίγγα. Νονοί: ο Μιχάλης Βρέττας (βιολί, φωνητικά), ο Γιώργος Μπουλντής (μπάσο), ο Παναγιώτης (Τσίκο) Κατσικιώτης (τύμπανα, κρουστά), εγώ στην κιθάρα, την κρητική λύρα, τη φωνή και ο Γιάννης Παξεβάνης στον ήχο. Η συναυλία θα κρατήσει 2 ώρες και θα ξεκινήσει 21:30 αυστηρά, ώστε όλοι να προλάβουν τα Μέσα Μεταφοράς για την επιστροφή τους. Ακόμη, εκεί θα είναι και ο φίλος Τάσσος Σουρούνης με τη Re-Define Productions, ώστε όποιος θέλει να μπορεί να αγοράσει τον καινούργιο δίσκο, αλλά και τους παλιότερους. Για να το συνδέσω και με τα προηγούμενα, όλοι ελπίζουμε εκεί να μοιραστούμε και να επικοινωνήσουμε κάτι για μας πολύ ξεχωριστό. Και ιδιαίτερα προσωπικό.

Περισσότερες πληροφορίες για τον Ηλία Ζούτσο αναζητήστε στο: https://www.facebook.com/iliaszoutsos και στο www.iliaszoutsos.gr