Χρήστος Καρακέπελης: «Οι ταινίες γίνονται κομμάτια της ζωής μου»

Ένας νέος κύκλος μαθημάτων γύρω από το δημιουργικό ντοκιμαντέρ, αναμένεται να ξεκινήσει σε λίγες ημέρες στον Πολυχώρο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων (ΚΕΤ). Ο σκηνοθέτης Χρήστος Καρακέπελης και η σεναριογράφος Νατάσα Σέγκου θα προσπαθήσουν να μυήσουν τους συμμετέχοντες στην τέχνη του δημιουργικού ντοκιμαντέρ, μέσω του σεμιναρίου τους, που θα διεξαχθεί για Τρίτη συνεχόμενη χρονιά στο γνωστό πολυχώρο, που βρίσκεται επί των οδών Κύπρου και Σικίνου στην Κυψέλη. Τα μαθήματα θα ξεκινήσουν στις 12 Μαρτίου και θα διαρκέσουν μέχρι τις 27 Ιουνίου 2017. Να σημειωθεί ότι ο κύκλος μαθημάτων πρόκειται να υλοποιηθεί πάνω στις ιδέες των συμμετεχόντων, έχοντας ως απώτερο σκοπό τη δημιουργία ενός σεναρίου, που θα αποτελέσει βασικό εργαλείο για την παραγωγή ενός ντοκιμαντέρ.

Με αφορμή την έναρξη του νέου του κύκλων μαθημάτων του, ο σκηνοθέτης Χρήστος Καρακέπελης συνομιλεί με τη δημοσιογράφο Ράνια Παπαδοπούλου και το Ενημερωτικό Εκπαιδευτικό Δίκτυο AlfaVita.gr για το κινηματογραφικό είδος του δημιουργικού ντοκιμαντέρ και τα επόμενα σχέδιά του.

 -Tι εννοούμε ως δημιουργικό ντοκιμαντέρ;
Χ.Κ.: Ένα άλλο τρόπο να κάνεις σινεμά. Εννοούμε τον κινηματογραφικό τρόπο έκφρασης , όπου ο δημιουργός συνθέτει μια δική του αφηγηματική γλώσσα, προσωπική, όπως και στο σινεμά μυθοπλασίας ,για να αφηγηθεί όπως ο ίδιος θέλει μια πραγματική ιστορία. Σε αυτού του είδους το ντοκιμαντέρ δεν είμαστε απλοί διαχειριστές μιας πραγματικής πρώτης ύλης, αλλά πριν ακόμα και από τη σύνθεση, ο τρόπος με τον οποίο αποσπάμε τα ακατέργαστα υλικά  από την πραγματικότητα τους,  δίνει μια νέα υπόσταση, διαφορετική από αυτήν που υπάρχουν στη φυσική τους μορφή. Η ανάγκη δηλαδή για μια προσωπική γλώσσα υπάρχει από τα πρώτα στάδια ως την τελική σύνθεση, επηρεάζοντας έτσι την ίδια την αναζήτηση των υλικών, τις μεθόδους άντλησής τους, την επεξεργασία τους και φυσικά εντέλει τη συναρμολόγησή τους στο σώμα της αφηγούμενης ιστορίας.

-Ποιοι οι στόχοι του σεμιναρίου ;
Χ.Κ.: Το σεμινάριο στοχεύει πρώτα απ’ όλα στην κατανόηση αυτού του πλαισίου, ώστε να αποσαφηνιστεί ο δρόμος και ένα εργαλείο γι’ αυτήν την κατανόηση είναι πάντα τα παραδείγματα, το να διατρέξουμε συνοπτικά την παράδοση αυτού του τρόπου. Δεν γίνεται να επιδιώκεις κάτι χωρίς να έχεις μια εικόνα του χώρου που έχει θεμελιωθεί μέσα από σημαντικούς δημιουργούς και ταινίες. Αυτή η πορεία του προσανατολισμού στη μεγάλη κλίμακα, πηγαίνει παράλληλα με  την εργασία προσανατολισμού στη μικρο-κλίμακα του κάθε μαθητή, ώστε εκείνος να βρει τις αντίστοιχες συνιστώσες του δικού του σχεδίου, να εντοπίσει τον πυρήνα της προσωπικής του σχέσης με αυτό, να σκιαγραφήσει το δικό του αφηγηματικό γούστο και ύφος και να μπορέσει τελικά να καταλήξει σε μια συμπαγή αφηγηματική και αισθητική παρουσίαση της ταινίας που σχεδιάζει. Να καταλήξει δηλαδή σε ένα σενάριο, για να το πούμε αλλιώς, να καταλήξει στην αλληλουχία όλων των βασικών τουλάχιστον επιλογών που θα μορφοποιήσουν την ιδέα του και θα την καταστήσουν επικοινωνίσιμη ως προς το περιεχόμενο, το ύφος και τις απαιτήσεις της σε οποιονδήποτε αποδέκτη.

-Ποιο είναι το σημαντικότερο βήμα για την υλοποίηση ενός ντοκιμαντέρ και τι πρέπει να προσέξει ένας σκηνοθέτης στη διαδικασία υλοποίησής του;
Χ.Κ.:Το σημαντικότερο και δυσκολότερο είναι κατά τη γνώμη μου να απαντήσεις στο «γιατί» ενός θέματος που περνάει από το μυαλό σου και σκέφτεσαι πως θα μπορούσε να γίνει ταινία. Δεν είναι μια απάντηση που οφείλεις σε κάποιον, αλλά είναι η μόνη απάντηση που η αναζήτησή της θα σε αναγκάσει να εμβαθύνεις στη σχέση σου με το θέμα, στον διάλογο που ανοίγεις με την πραγματικότητα. Γιατί αυτό που αξίζει  να κινηματογραφηθεί, δεν είναι το  θέμα καθαυτό αλλά η συνάντηση του εγώ με το θέμα. Έπομένως η ηθική και αισθητική ευθύνη  που απορρέει από αυτή την επιλογή. Όταν αναγκαζόμαστε να σκάψουμε βαθιά μέσα μας βρίσκουμε τον προσωπικό δεσμό μας με την πραγματικότητα και άρα το προσωπικό φίλτρο μέσα από το οποίο θα κοσκινίσουμε το υλικό μας και το θέμα μας . Για παράδειγμα κανείς δεν μπορεί να φανταστεί ότι η προσωπική σχέση μου με την Πρώτη Ύλη βρίσκεται πίσω στα παιδικά μου χρόνια και στην εμπειρία μου από μια σκληρή αγροτική ζωή στα καπνοχώραφα των Σερρών. Κι όμως αυτό ήταν το φίλτρο μέσα από το οποίο εγώ διύλισα  το υλικό μου, τους ήρωες της ταινίας, τις σκέψεις μου πάνω στην οικονομία κ.λ.π

-Στην εποχή της κρίσης το ντοκιμαντέρ θεωρείτε ότι είναι ένα υποτιμημένο είδος κινηματογράφου;
Χ.Κ.: Νομίζω ότι για διάφορους λόγους συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο , χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει πάντα αντίστοιχα θεαματικά αποτελέσματα. Σήμερα, υπάρχει μια στροφή στο ντοκιμαντέρ για δύο λόγους: πρώτα απ’ όλα γιατί το έντονο κοινωνικό άρωμα της εποχής μετατοπίζει όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον μας προς τον πραγματικό κόσμο. Η πραγματικότητα καταβροχθίζει όλον τον χώρο της σκέψης και της ύπαρξής μας, μας επιβάλλεται βάρβαρα και γίνεται ο κυρίαρχος μας ορίζοντας. Δευτερευόντως, σε εποχές όπου η χρηματοδότηση ταινιών υποχωρεί είναι πολύ πιο εύκολο να κάνει κανείς ένα ντοκιμαντέρ, καθώς αυτό είναι αντικειμενικά φθηνότερο. Παρ’ όλη την πληθώρα όμως, τελικά ο αριθμός των καλών ταινιών ντοκιμαντέρ που βλέπουμε, νομίζω παραμένει ο ίδιος όπως και σε περιόδους μικρότερης παραγωγικής δραστηριότητας. Η σύγχυση του ντοκιμαντέρ με το ρεπορτάζ ‘’μεγάλου μήκους’’  και τα δήθεν,  τηλεοπτικά παράγωγά του ,  είναι το σύμπτωμα που παρατηρούμε εξαιτίας αυτής της «στροφής προς την κοινωνία». Η δε προχειρότητα στην παραγωγή, είναι το σύμπτωμα που σχετίζεται με τον παράγοντα του χαμηλού κόστους, καθώς για πολλούς το ντοκιμαντέρ νομιμοποιείται να είναι άτεχνο, αισθητικά και τεχνικά ανεπαρκές , αφού είναι ντοκιμαντέρ!

-Cinema direct, cinema verite, observational cinema: Ποιος είδος ντοκιμαντέρ προτιμάτε και ποιο είναι αυτό που εξιτάρει περισσότερο τους θεατές, αλλά και τους συμμετέχοντες στα σεμινάρια;
Χ.Κ.:Νομίζω πως αυτοί οι πιο  ακαδημαϊκοί τρόποι κινηματογραφικής προσέγγισης,   όπως και κάποιοι άλλοι  που υιοθετούνται σήμερα , όπως η χρήση του animation  στην αναπαράσταση της Ιστορίας , αντί  της παραδοσιακής  χρήσης  των επικαίρων ,  στοχεύουν στην εξώθηση της κινηματογραφικής γλώσσας , από τους σκηνοθέτες , σε πιο ευφάνταστες και ανεξερεύνητες περιοχές της Τέχνης του Πραγματικού. .Η συμμετοχική κάμερα σε συνδυασμό με την σύλληψη της ζωής στο απρόοπτο , πάντοτε  ιντριγκάρει δημιουργικά τους συμμετέχοντες, ξεπερνώντας την βαρετή καταγραφή  και αποκαλύπτοντας αισθητικά την πραγματικότητα..

-Μέσα σε όλα τα είδη του ντοκιμαντέρ διακρίνουμε και το web documentary ή αλλιώς το διαδικτυακό ντοκιμαντέρ. Κατά τη γνώμη σας η διάδραση που υπάρχει συνήθως σε αυτό το είδος, είναι περισσότερο ενδιαφέρουσα για τους θεατές-χρήστες του διαδικτύου;
Χ.Κ.: Για εμένα το web documentary σχετίζεται περισσότερο με την επιστήμη, την κοινωνιολογία ή την ανθρωπολογία, παρά με την τέχνη, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχουν περιπτώσεις όπου αυτά τα δύο μπορούν να διασταυρώνονται. Βλέπω το web documentary ως εργαλείο αυτών των επιστημών, ως ένα νέο μέσο να γίνεται η έρευνα σε κάποια πεδία. Εφόσον οι άνθρωποι «υπάρχουν» με τόση ένταση στον διαδικτυακό χώρο, πολλές φορές με περισσότερη σε αυτόν, απ’ ό,τι στον πραγματικό, είναι φυσικό το διαδίκτυο να αξιοποιείται σαν ένας χώρο κοινωνικής κυκλοφορίας. Δεν νομίζω ότι αυτού του είδους η διάδραση έχει την ίδια υφή με τη «διάδραση» σε μια κινηματογραφική αίθουσα ή σε μια πινακοθήκη. Είναι κάτι άλλο, μία νέα αντίληψη των ρόλων του καλλιτέχνη ή του θεατή και νομίζω ότι συγγενεύει περισσότερο με την έννοια της κοινωνικής δράσης, της κοινωνικής συλλογικότητας,  παρά της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

-Μυθοπλασία VS πραγματικότητας. Τι υπερισχύει σε ένα ντοκιμαντέρ, δεδομένου ότι η σκηνοθετική ματιά οδηγεί τους θεατές στη δική του αλήθεια;
Χ.Κ.: Δεν θα χρησιμοποιούσα τον όρο μυθοπλασία, καθώς αυτός παραπέμπει σε ένα φανταστικό πλαίσιο όπου όλα έχουν επινοηθεί. Στο ντοκιμαντέρ τίποτα δεν επινοείται. Εκείνο που υπερισχύει είναι το προσωπικό φορτίο του δημιουργού σε σχέση με καταστάσεις και γεγονότα που είναι εκεί έξω. Δεν ξέρω γιατί υπάρχει αυτή η περιπλοκότητα και πρέπει πάντα να εξηγείται. Για εμένα ισχύει ότι ισχύει στο καθημερινό βίωμα όλων μας. Μπαίνει ένας επαίτης σε έναν συρμό του μετρό και η παρουσία του βιώνεται διαφορετικά από τους δεκάδες συνωστισμένους επιβάτες. Άλλος τον βλέπει υπό το πρίσμα του φόβου πως μπορεί κι αυτός να βρεθεί από μία ανατροπή της ζωής σε αυτήν τη θέση, άλλος υπό το πρίσμα της ενοχής για τη δική του ευημερία, άλλος ως μία πηγή μόλυνσης και μικροβίων, άλλος ως το σύμπτωμα μιας ανύπαρκτης κοινωνικής πολιτικής, άλλος ως αντι-ήρωα που έχει υπερβεί τον καθωσπρεπισμό κ.ο.κ Ο καθένας από αυτούς θα αφηγούνταν με διαφορετικό τρόπο την εμφάνιση αυτού του επαίτη.

-Τόσο στην «Πρώτη ύλη» όσο και στο «Σπίτι του Κάιν», επιλέξατε να αναφερθείτε σε ανθρώπους – κοινωνικές ομάδες που βρίσκονται στο περιθώριο.  Τι σας κέντρισε περισσότερο  σε αυτές τις ομάδες;
Χ.Κ.: Νομίζω ότι κάθε  ανθρώπινη ύπαρξη που δοκιμάζεται βρίσκεται πιο κοντά στην τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας, την οδυνηρή όψη της ανθρώπινης κατάστασης και μοιραία φέρνει στο προσκήνιο όλα τα μεγάλα ερωτηματικά και αδιέξοδα που υπό κανονικές συνθήκες υπάρχουν μέσα μας σε κατάσταση νάρκης.

- Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
Χ.Κ.: Ένα ντοκιμαντέρ  που βρίσκεται στο στάδιο γυρισμάτων,  και μία ταινία μυθοπλασίας ,  είναι τα δύο σχέδια που δουλεύω σε αυτή τη φάση παράλληλα και τα μοιράζομαι για την ώρα με έναν στενό κύκλο συνεργατών. Είμαι άνθρωπος που λειτουργώ σε βάθος χρόνου και ζω πολύ με τις δουλειές που κάνω. Δεν το επιδιώκω, απλά έτσι γίνεται. Οι ταινίες γίνονται κομμάτια της ζωής μου.

Περισσότερες πληροφορίες για το σεμινάριο δημιουργικού ντοκιμαντέρ:
15 μαθήματα: Από τις 12 Μαρτίου μέχρι τις 25 Ιουνίου 2017 | κάθε Κυριακή | 12:00 → 16:00 |Δηλώσεις συμμετοχής στο: info@polychorosket.gr και στο: 213 00 40 496 (περιορισμένος αριθμός συμμετοχών).