Χρήστος Τζιούκαλιας: «Ό,τι κι αν είναι η ζωή, ένα είναι σίγουρο πως οφείλεις “να επιδιώκεις το αιώνιο”…»

Το «Η ζωή είναι όνειρο», ένα από τα πιο γνωστά έργα του Πέδρο Καλδερόν ντε λα Μπάρκα, ανεβαίνει για τέσσερις μόνο παραστάσεις (29 και 30 Ιανουαρίου, 5 και 6 Φεβρουαρίου) στο Θέατρο της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών σε σκηνοθεσία Χρήστου Τζιούκαλια. Το έργο που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αναφέρεται σε ένα κόσμο που ζει στη διαπλοκή και στα ψέματα, ενώ κάποιοι άνθρωποι προσπαθούν να αναζητήσουν την πραγματική τους ταυτότητα, αφήνοντας πίσω τους κάθε είδους καθωσπρεπισμό που τους επιβάλλουν τα στερεότυπα της εποχής, με στόχο την εύρεση της απλότητας και της ειλικρίνειας μεταξύ των ανθρώπων. Ο σκηνοθέτης της παράστασης Χρήστος Τζιούκαλιας, με αφορμή το ανέβασμα της παράστασης μας περιγράφει το δικό του «ταξίδι» στο κείμενο του Πέδρο Καλδερόν ντε λα Μπάρκα, αλλά και το κατά πόσο η ζωή τελικά είναι όνειρο.

Συνέντευξη στη Ράνια Παπαδοπούλου

-Τι σας ώθησε να ανεβάσετε το έργο «Η ζωή είναι όνειρο»;

Χ.Τ.:Η σχέση μου με το κείμενο κρατάει αρκετό καιρό. Το είχα αντιμετωπίσει πρώτη φορά στα πλαίσια ενός μαθήματος κατά τα πρώτα έτη της σχολής, ωστόσο αυτή η επαφή ήταν αρκετά φευγαλέα. Ίσως γιατί αυτό το έργο έμελλε να ξαναπέσει στα χέρια μου μόλις πριν από ενάμιση χρόνο, έπειτα από την παρότρυνση μιας ενός στενού συνεργάτη μου. Αυτή η δεύτερη επαφή ήταν η ουσιαστική για τη σχέση μου με το κείμενο. Στους χαρακτήρες τους έργου, έβλεπα μια προσπάθεια αυτοπροσδιορισμού και μια ανάγκη για να κάνει ο καθένας τους την προσωπική του υπέρβαση, ένα «μικρό – μεγάλο» άλμα προς το ακατόρθωτο. Όλα αυτά τα στοιχεία με συγκίνησαν τόσο βαθιά,, που αμέσως αντιλήφθηκα πως αυτό το έργο – κατά κάποιον τρόπο – οφείλει να αποτελέσει τον πυρήνα της δουλειάς μου.

-Τι σας κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον στη γραφή του συγγραφέα;

Χ.Τ.: Η μίξη του σκοτεινού και του όμορφου,, το οποίο γίνεται τόσο φυσικά μέσα στο κείμενο, και  αποκτά μια απαράμιλλη θεατρική δύναμη. Το όμορφο έρχεται μα διακοπεί από το άσχημο, το οξύ από το μαλακό, το τραχύ από το λείο, το καθημερινό από το υπερβατικό και κυρίως, το «θέλω» έρχεται να συγκρουστεί πάνω στο «μπορώ». Όλο το κείμενο του Καλδερόν είναι δομημένο πάνω στις αρχές του αντιθέτου, όπως άλλωστε είναι δομημένη και η ζωή·  κι αυτή είναι η δύναμή του!  Ότι μεταφέρει αυτόν τον αλλοπρόσαλλο στροβιλισμό της ζωής.

-Πόσο επίκαιρη είναι η γραφή του Πέδρο Καλδερόν ντε λα Μπάρκα στις μέρες μας;

Χ.Τ.: Αναμφίβολα, επίκαιρο είναι το ζήτημα του κειμένου, όχι τόσο η γραφή. Η θεατρική δομή και ανάπτυξη του Καλδερόν είναι ανάλογη της εποχής του: ένας κεντρικός χαρακτήρας με ένα κρίσιμο ζήτημα για τον εαυτό του, και αρκετές δευτερεύουσες πλοκές που έρχονται να φωτίσουν από άλλες πλευρές το ζήτημα του κεντρικού χαρακτήρα. Στις μέρες μας οι δευτερεύουσες πλοκές γίνονται βουβές δράσεις στην περιφέρεια ενός κεντρικού γεγονότος που μας κεντρίζει το ενδιαφέρον. Έτσι, αυτό που έχει ενδιαφέρον να κρατήσει κανείς από τη γραφή του Καλδερόν είναι το κεντρικό ζήτημα του κειμένου και ό,τι ελάχιστο χρειάζεται επιπλέον για να το αναδείξει καλύτερα. Εν προκειμένω, το στοιχείο στο οποίο επικεντρωθήκαμε, είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να γίνει αυτός που είναι, ακόμη και αν το θέλω του είναι ενάντια σε κάθε λογική συνέχεια.

-Πώς προσεγγίσατε δραματουργικά το έργο;

Χ.Τ.: Χωρίς καμία επιπλέον προσποίηση, συγκροτημένοι στο  τι πραγματικά είναι η θεατρική πράξη: ένα σύνολο ανθρώπων, το οποίο διατηρώντας την υποκειμενικότητά του,  προσπαθεί να αναδημιουργήσει μια ιστορία. Διατηρώντας καθαρό  στο μυαλό μας το κεντρικό ζήτημα, χτίσαμε μια νέα αφηγηματική γραμμή για το κείμενο, επιλέγοντας να κρατήσουμε ότι ακουμπά μέσα μας με μεγαλύτερη αμεσότητα.

-Η ειλικρίνεια και η απλότητα που αναζητούν οι ήρωες του έργου πιστεύετε ότι είναι αίτημα και της δική μας εποχής;

Χ.Τ.: Φοβάμαι πως όχι, και γι’ αυτό το ζητάει το θέατρο. Στη ζωή μας παλεύουμε να απαλλαγούμε από το φόβο μας, και κρύβουμε τις αλήθειες πίσω από αυτόν. Σπάνια θα μπορέσεις να πεις αυτό που πραγματικά θέλεις, ακόμη σπανιότερα θα ακούσεις από τους άλλους μια σπουδαία αλήθεια. Όλα τα βαθύτερα συναισθήματα μας κρύβονται πίσω από μια αδυναμία να εκτεθούμε και μια καταπιεστική μανία να μην αλλάξουμε τα πράγματα.

-Στο έργο τίθεται το πιο δύσκολο ερώτημα για έναν άνθρωπο, αυτό του ποιος είναι πραγματικά. Πιστεύετε ότι υπάρχει απάντηση και πόσο δύσκολο είναι αυτό το ταξίδι προς την αυτογνωσία;

Χ.Τ.: Καμιά φορά είναι καλύτερο να μην ξέρουμε παρά να ξέρουμε, και  πιο γόνιμο να υποψιαζόμαστε,  παρά να γνωρίζουμε. Κι αυτό είναι το δύσκολο κομμάτι του «ταξιδιού προς την αυτογνωσία»: το  ότι είναι ένας δρόμος ο οποίος δε σταματάει πουθενά και δεν καταλήγει ποτέ, σου ζητά να τον βαδίζεις ασταμάτητα.  Ο άνθρωπος ποτέ δεν ξέρει τον εαυτό του πραγματικά, όσο νομίζει πως κάτι το κατέχει, εκείνο ξεγλιστράει μέσα από τα χέρια του και όταν εκείνο  του επιστρέφεται, το αντιλαμβάνεται ως  κάτι εκ διαμέτρου αντίθετο από αυτό που νόμιζε πως ήταν. Αυτή είναι η έκπληξή του ταξιδιού.

-Τα όνειρα κατά ποιο τρόπο φέρνουν τον ήρωα του έργου αντιμέτωπο με την ταυτότητά του; Επιτυγχάνει αυτό το στόχο; Και ποια η αντίδρασή του;

Χ.Τ.: Ο Σιγισμούνδος, από τη μέρα που γεννήθηκε βρίσκεται κλεισμένος σε μια σκοτεινή φυλακή στα βουνά της Πολωνίας, αγνοώντας τον πραγματικό λόγο για τον οποίο βρίσκεται σε αυτή την άθλια κατάσταση. Δε γνωρίζει πως είναι γιος του Βασιλιά και νόμιμος κληρονόμος του Βασιλείου της Πολωνίας και πως ο λόγος για τον οποίον βρίσκεται κλεισμένος σε αυτή τη φυλακή είναι γιατί ο πατέρας του μελετώντας τους αστρολογικούς χάρτες, διάβασε ολοκάθαρα πως ο Σιγισμούνδος θα βυθίσει όλη τη χώρα στο ζόφο και στην καταστροφή. Αφού έχουν περάσει αρκετά χρόνια ο Βασιλιάς αποφασίζει να δώσει μια ευκαιρία στο γιο του, ώστε να αποδείξει ποιος πραγματικά είναι. Χρησιμοποιώντας την συνθήκη του ονείρου, φέρνει τον Σιγισμούνδο στο παλάτι. Όταν εκείνος καταλαβαίνει το ποιος είναι, στρέφεται  εναντίον όλου αυτού του αυλικού συστήματος, που τόσα χρόνια ήταν ενάντιον της ίδιας του της ύπαρξης, καθιστώντας τον μη-άνθρωπο. Αυτή όμως η σφοδρή επίθεση του Σιγισμούνδου ενάντια σε ότι εκπροσωπεί το σύστημα, δεν προέρχεται από μια επιφανειακή βιαιότητα, αλλά από  το έντονο αίσθημα ακύρωσης και αδίκου με το οποίο ανατράφηκε, αντί για την τρυφερότητα και την αγάπη που χρειαζόμαστε όλοι.

-Τελικά η ζωή είναι ένα όνειρο;

Χ.Τ.: Πιστεύω στη ζωή ως όνειρο, μόνο έτσι όπως την ορίζει ο Καλδερόν ως «στιγμή στου απείρου το χάος» και τίποτα παραπάνω. Αυτό είναι η ζωή. Μια φέτα χρόνου στην οποία καλείται να χωρέσει το υποκείμενο. Αυτό εμπεριέχει μεγαλύτερη γκάμα δυνατοτήτων είτε αυτές οι δυνατότες έχουν θετικό είτε αρνητικό πρόσημο. Ό,τι κι αν είναι η ζωή, ένα είναι σίγουρο πως οφείλεις «να επιδιώκεις το αιώνιο», αυτό θα κάνει την «στιγμή» που σου δόθηκε, σημαντική.

-Ποια τα επόμενα σχέδιά σας;

Χ.Τ.:Το μόνο που μπορώ να αρθρώσω με ασφάλεια, είναι πως επιθυμώ να εμβαθύνω σε όσα αποκόμισα ως εργαλεία και ως  προβληματισμούς για το θέατρο, μέσα από αυτή την αναμέτρηση.

Η ταυτότητα της παράστασης

Συντελεστές

Μετάφραση: Νίκος Χατζόπουλος

Σκηνοθεσία - Δραματουργική επεξεργασία: Χρήστος Τζιούκαλιας

Μουσική: Θοδωρής Αμπαζής

Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα

Φωτισμοί: Γιώργος Καλαντζής

Επιμέλεια Κίνησης: Μαριάννα Καβαλλιεράτου

Σκηνογραφική επιμέλεια: Φωτεινή Μαντζόγλου

Φωτογραφίες: Νίκος Πανταζάρας

Ηθοποιοί

Νέλυ Αλκάδη, Αφροδίτη Αντωνάκη, Ανδρέας Αντωνιάδης, Κωνσταντίνος Γεωργαλής, Ειρήνη Τσώλη, Βικτώρια Φώτα

Ημέρες παραστάσεων:29 – 30 Ιανουαρίου, 5 – 6 Φεβρουαρίου στις 21:30
Διάρκεια: 90 λεπτά
Θέατρο Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών
Πειραιώς 256,  Ταύρος